Om open en transparant met haar burgers te communiceren publiceert de gemeente Amsterdam de algoritmes die zij voor haar taakuitvoering gebruikt in een register. Op dit moment werken verschillende overheden die aan LAA verbonden zijn ook met algoritmen om de kwaliteit van de BRP te verbeteren. Voor iedereen is belangrijk dat inzichtelijk is wat algoritmen wel en niet doen, bijvoorbeeld zoals in het algoritmeregister van Amsterdam.
Leestijd: 5 min. ⏲
"Bij onze taakuitvoering maken we gebruik van adressen van burgers uit de Basisregistratie Personen (BRP)", vertelt Linda van de Fliert, projectleider publieke controle op algoritmes bij de gemeente Amsterdam. "Een correcte adresregistratie is heel belangrijk, niet alleen voor de gemeente, maar ook voor de burger. Een juist adres bepaalt bijvoorbeeld iemands recht op voorzieningen. In de Landelijke Aanpak Adreskwaliteit (zie kader) worden algoritmen gebruikt om signalen af te geven als er een indicatie is dat er mogelijk een fout in de adresregistratie zit. Het is belangrijk dat ook dit soort algoritmes die signalen afgeven voor nader onderzoek in het register worden opgenomen.’
Vergelijk een algoritme met een recept
Algoritmes zijn er in alle soorten en maten. Linda vergelijkt ze graag met recepten. "Je hebt de ingrediënten en de bereidingswijze. Denk aan een ui, een wortel en pasta. Die moet je snipperen, hakken en koken. Een algoritme werkt met een set vooraf gedefinieerde instructies die door een computer worden gevolgd. De ingrediënten worden gevormd door data die op een bepaalde wijze en in een bepaalde volgorde worden gebruikt."
"Het grote voordeel van algoritmes is dat ze uit een enorme hoeveelheid data snel de juiste informatie kunnen filteren. Sommige algoritmes zijn zelfs zo geprogrammeerd dat ze zelfstandig data kunnen analyseren en nieuwe stappen kunnen maken. Ze gebruiken bijvoorbeeld de uitkomsten van een set stappen om te beoordelen of een andere volgorde van die stappen een beter resultaat oplevert."
Transparantie
Als je een algoritme gebruikt om mogelijke fouten in de adresregistratie op te sporen, moet je open zijn over de wijze waarop dat algoritme werkt. "Transparantie is de enige manier waarop overheden kunnen worden gecontroleerd", aldus Linda. "Bovendien vloeit transparantie voort uit de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Daarin staat dat overheden hun besluiten altijd moeten kunnen uitleggen, dus ook als die zijn genomen met behulp van de uitkomsten van een algoritme, of als deze uitkomsten zijn gebruikt in het besluitvormingsproces. Daarnaast bepaalt de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) dat we zorgvuldig met persoonsgegevens moeten omgaan."
Ontwikkeling Amsterdams algoritmeregister
Alle Amsterdammers moeten toegang hebben tot actuele en begrijpelijke informatie over de werking van algoritmes en de wijze waarop ze hun leven beïnvloeden, vindt Linda. "Maar algoritmes zijn ingewikkeld en de werking ervan is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Daarom hebben we het Amsterdamse algoritmeregister ontwikkeld: een overzicht van alle algoritmes die we gebruiken bij onze gemeentelijke dienstverlening. Op deze website geven we per algoritme algemene informatie over het doel ervan, leggen we in normale taal uit hoe dit algoritme werkt, welke data we ervoor gebruiken en welke invloed het algoritme op de Amsterdammer heeft. Op die manier creëren we openheid. Bovendien bieden we burgers de mogelijkheid om feedback te geven, waarmee we onze algoritmes beter, eerlijker en verantwoorder maken."
Landelijke Aanpak Adreskwaliteit (LAA): transparantie over algoritmen
Bij LAA wordt gewerkt met algoritmen om patronen in de administratie te zien die wijzen op een mogelijk onjuiste inschrijving in de BRP. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan situaties die wijzen op overbewoning of aan een adres waar veel verhuisbewegingen plaatsvinden. Ook afnemers van de BRP werken op deze manier met LAA, bijvoorbeeld op basis van terugkomende post.
Om ook bij LAA de transparantie voor burger en andere belanghebbenden te borgen wordt een overzicht van LAA-algoritmen ontwikkeld door RvIG. Als de wetswijziging BRP voor LAA van kracht wordt, stelt RvIG een overzicht met uitwerkingen van alle profielen (algoritmen) beschikbaar op haar website. Daarnaast zal algemene informatie over de werking van LAA beschikbaar gesteld worden.
Totdat de wet gewijzigd is, wordt LAA uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van gemeenten. Gemeenten kunnen zelf overwegen een algoritmeregister op te zetten. Daarnaast adviseren we dat gemeenten burgers in algemene zin voorlichten over hun deelname aan LAA. Dit kan bijvoorbeeld door op de website een algemene tekst over de werking van LAA op te nemen. RvIG werkt aan ondersteunende communicatiemiddelen voor gemeenten. Houd daarvoor Pleio/LAA in de gaten.
Redelijke criteria?
Linda kan zich voorstellen dat men wil weten op basis van welke criteria er een signaal van een foutvermoeden ontstaat. "Ten eerste moeten burgers zich op de hoogte kunnen stellen van het bestaan van zo’n algoritme. Ten tweede moeten ze kunnen controleren of de criteria op basis waarvan gewogen wordt, redelijk zijn. Criteria zoals het aantal bewoners per vierkante meter, post die de afzender retour krijgt of een afwijkende samenstelling van een huishouden op een adres zijn aannemelijk. Maar mijn man en ik zijn bijvoorbeeld getrouwd, maar hebben niet elkaars achternaam aangenomen. Wordt zoiets meegewogen? Ik denk dat burgers dit soort vragen hebben. Maar ook raadsleden, Tweede Kamerleden of toezichthoudende instanties zoals de Autoriteit Persoonsgegevens moeten deze vragen kunnen stellen."
‘Iedereen moet toegang hebben tot actuele en begrijpelijke informatie over algoritmes’
Klein beginnen
Met het algoritmeregister wil Amsterdam bovendien laten zien dat openheid over het gebruik van algoritmes mogelijk is. "We zijn klein begonnen", zegt Linda. "Aangezien je niet iedereen in één keer goed kunt bedienen hebben we nagedacht over de vraag van welke groep mensen je zou mogen verwachten dat deze extra kritisch is en veel wil weten. Daarom hebben we eerst veel gesprekken gevoerd met journalisten, raadsleden, activisten en wetenschappers om achter hun informatiebehoefte te komen. In tweede instantie zijn we ons gaan richten op de inwoners van Amsterdam." Het register groeit dus. Binnenkort wordt ook LAA opgenomen.
Standaard
Amsterdam was de eerste gemeente in Nederland met een algoritmeregister. "Inmiddels werken diverse overheden aan de ontwikkeling van registers", aldus Linda. "Maar het schiet vooral op als alle overheden ongeveer dezelfde informatie over hun algoritmes geven en bovendien niet allemaal zelf het wiel moeten uitvinden. Op dit moment werken veel overheden dan ook samen aan een standaard voor een algoritmeregister, die eind 2021 voor alle overheden beschikbaar komt. Het zou erg mooi zijn als andere overheden zich straks bij deze standaard aansluiten."
